Biogramy

Marek Adamkiewicz

Emanuel Alberg

por. Jan Emil Karpiński

Kazimierz Albin

Swietłana Aleksijewicz

gen. broni Władysław Anders

Władysław Anders (1892–1970). Od 1913 r. w armii rosyjskiej, uczestniczył w I wojnie światowej. Od 1918 r. w WP, dowódca jednostek kawaleryjskich. We wrześniu 1939 r. na czele Nowogródzkiej Brygady Kawalerii walczył z wojskami niemieckimi i sowieckimi. Wzięty do niewoli, był więziony przez Sowietów. Zwolniony w 1941 r., stanął na czele Armii Polskiej na Wschodzie, a następnie II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, z którym przeszedł cały szlak bojowy. Podjął decyzję uderzenia na obsadzony przez Niemców klasztor Monte Cassino, zajęty kosztem bardzo dużych strat jego żołnierzy. Po wojnie przebywał na uchodźstwie w Wielkiej Brytanii. Zgodnie z ostatnią wolą został pochowany na Polskim Cmentarzu Wojennym pod Monte Cassino. Był autorem wspomnień Bez ostatniego rozdziału.

Mordechaj Anielewicz

Mordechaj Anielewicz „Malachi” („Aniołek”) (1919–1943) – komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej. Pochodził z Warszawy. Przed wojną uczył się w gimnazjum i działał w żydowskiej syjonistycznej organizacji harcerskiej Ha-Szomer Ha-Cair. W czasie okupacji był jednym z przywódców konspiracji w getcie. Opowiadał się za czynnym oporem Żydów przeciw wywożeniu do niemieckich obozów zagłady. Należał do założycieli ŻOB i dowodził nią w czasie powstania w getcie; uczestniczył w walkach z Niemcami przy placu Muranowskim i ul. Nalewki. 8 maja 1943 r. otoczony w bunkrze przy ul. Miłej 18 wraz z częścią sztabu ŻOB popełnił samobójstwo. W ostatnim liście napisał o spełnieniu się marzenia jego życia – urzeczywistnieniu się żydowskiego oporu, odwetu i wspaniałej heroicznej walki żydowskich bojowców (list opublikowano w broszurze Marii Kann Na oczach świata, Warszawa 1943). Po wojnie jego nazwiskiem nazwano ulicę na warszawskim Muranowie.

Marcin Antonowicz

Tomasz Arciszewski

Tomasz Arciszewski

Tomasz Arciszewski (1877–1955) Od młodości był związany z Polską Partią Socjalistyczną. Należał do przywódców Organizacji Bojowej PPS. Za działalność polityczną był więziony przez władze carskie. W czasie I wojny światowej służył m.in. w Legionach Polskich. W powstałym w listopadzie 1918 roku rządzie Ignacego Daszyńskiego objął tekę ministra pracy i opieki społecznej. W kolejnym gabinecie – utworzonym przez Jędrzeja Moraczewskiego – został ministrem poczt i telegrafów. W II RP był też przez wiele lat posłem na sejm i stołecznym radnym. We wrześniu 1939 roku współorganizował Robotniczą Brygadę Obrony Warszawy. Pod okupacją niemiecką – razem z Kazimierzem Pużakiem – kierował konspiracyjną PPS (WRN). Z jej ramienia został członkiem Rady Jedności Narodowej – parlamentu Polskiego Państwa Podziemnego. Był współautorem deklaracji O co walczy Naród Polski z marca 1944 roku. Latem tego samego roku został przerzucony do Londynu i mianowany następcą prezydenta Władysława Raczkiewicza. Po dymisji Stanisława Mikołajczyka – gotowego zaakceptować niekorzystną dla Polski granicę z ZSRR w zamian za rekompensatę terytorialną na zachodzie – Arciszewski stanął 29 listopada na czele emigracyjnego rządu, obejmując dodatkowo tekę ministra pracy i opieki społecznej. Bronił prawa Polski do Kresów Wschodnich, przekonując jednocześnie: „Nie chcemy Wrocławia i Szczecina” (co później wypominała mu komunistyczna propaganda). Nie wpłynęło to na postanowienia wielkich mocarstw, gdyż Wielka Brytania i USA nie liczyły się już wówczas z polskimi władzami na uchodźstwie. Arciszewski nie zdołał także zapobiec powołaniu w Warszawie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, zdominowanego przez komunistów. Latem 1945 roku mocarstwa zachodnie wycofały uznanie dla emigracyjnego rządu RP. Funkcję premiera Arciszewski pełnił mimo to jeszcze przez dwa lata. Podał się do dymisji, bo – wbrew wcześniejszym ustaleniom – prezydent Raczkiewicz wyznaczył na swojego następcę dawnego piłsudczyka Augusta Zaleskiego. Arciszewski firmował później inicjatywy opozycyjne wobec prezydentury Zaleskiego.

Czesław Arkuszyński

ppłk Stanisław Aronson

Szymon Askenazy

Szymon Askenazy

Szymon Askenazy (1865–1935) – historyk i dyplomata polski pochodzenia żydowskiego. W biografii księcia Józefa Poniatowskiego gloryfikował walkę zbrojną o niepodległość Polski, a w książce Łukasiński przedstawił demoralizujące wpływy rządów rosyjskich na społeczeństwo polskie w Królestwie Polskim. W 1916 r. pisał: „Żadne prawo międzynarodowe nie może sprzeciwić się zwrotowi Polski – Polakom”.

Tomasz Atkins

phm. Krzysztof Kamil Baczyński

ppor. cz.w. Zdzisław Badocha "Żelazny"

Walenty Badylak

Henryk Bąk

gen. Stefan Bałuk

Edmund Bałuka

Stanisław Bańczyk

Stepan Bandera

kpt. Józef Bandzo „Jastrząb”

kpt. Jan Baran

ppor. Michał Barć

Emil Barchański

Kazimierz Bartel

Piotr Bartoszcze

Piotr Bartoszcze

Piotr Bartoszcze (1950–1984) absolwent szkoły zawodowej w Inowrocławiu, był właścicielem gospodarstwa rolnego, które przejął po rodzicach. W latach siedemdziesiątych należał do Związku Młodzieży Wiejskiej. Gdy w roku 1980 władze PRL zgodziły się na utworzenie niezależnych związków zawodowych, czynnie włączył się w żmudne starania o rejestrację chłopskiej Solidarności. 17 kwietnia 1981 roku był sygnatariuszem porozumień bydgoskich, w których wyniku został zarejes­trowany NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”. Bartoszcze był w tym czasie rozpracowywany przez Komendę Wojewódzką Milicji Obywatelskiej w Bydgoszczy w ramach sprawy obiektowej o kryptonimie „Spółdzielnia”. W trakcie stanu wojennego ukrywał się, jednak ostatecznie nie uniknął internowania. Od 13 września do 23 listopada 1982 roku był przetrzymywany w Ośrodku Odosobnienia w Mielęcinie koło Włocławka. Po wyjściu na wolność działał jako wydawca oraz – wraz z ojcem i bratem – kolporter podziemnego pisma „Żywią i Bronią”. Współpracował z Ogólnopolskim Komitetem Oporu Rolników. Był wielokrotnie przesłuchiwany i poddawany rewizjom. 7 lutego 1984 roku zaginął. Jego ciało – ze śladami bicia i duszenia – leżało w studzience melioracyjnej. Wiele wskazuje na to, że został zamordowany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Śledztwo dwukrotnie jednak umarzano – w maju 1984 i w 1995 roku.

W 2006 roku Piotr Bartoszcze został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

mjr. Zygmunt Bauman

abp Eugeniusz Baziak

Tadeusz Bednarczyk

Kazimierz Bednarski

Jerzy Bekker

gen. broni Leon Berbecki

gen. Zygmunt Berling

27 kwietnia 1896 roku urodził się Zygmunt Berling, generał ludowego WP, współpracownik NKWD, dowódca 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i 1. Armii WP, członek Akademii Sztabu Generalnego, działacz komunistyczny, w 1943 roku za dezercję z armii gen. Władysława Andersa został skazany przez Sąd Polowy na śmierć.

Jakub Berman

Jakub Berman.

mjr Marian Bernaciak „Orlik”

Mjr Marian Bernaciak „Orlik” (1917–1946) – w czasie kampanii wrześniowej aresztowany przez Sowietów, zbiegł z transportu do obozu w Kozielsku. Działał w ZWZ-AK, od 1943 r. dowodził oddziałem partyzanckim. Po zajęciu Polski przez Armię Czerwoną początkowo zdemobilizował oddział, a później go odtworzył i podporządkował DSZ-WiN. Dowodził jednym z największych zgrupowań partyzanckich na Lubelszczyźnie. Zginął w walce w 1946 r.

Wacław Białowarczuk

Filip (Fiszel) Białowicz

Józef Bieniek

Władysław Bieńkowski

Bolesław Bierut

Bolesław Bierut (1892–1956), od 1912 r. związany z radykalną lewicą. W latach 1925–1927 był członkiem KC KPP, w tym czasie odbył przeszkolenie w szkole partyjnej KPP pod Moskwą, a później w Międzynarodowej Szkole Leninowskiej. W latach 1930–1932 jako funkcjonariusz Międzynarodówki komunistycznej działał w Austrii, Czechosłowacji i Bułgarii. Od 1933 do 1938 r. był więziony za działalność komunistyczną, dzięki czemu uniknął losu wielu członków KPP wymordowanych w tym czasie w ZSRS w ramach czystki. Po wybuchu wojny przedostał się do sowieckiej strefy okupacyjnej, był agentem NKWD ps. „Iwańczuk”. Od 1943 r. przebywał na terenach okupowanych przez III Rzeszę, posługiwał się w tym czasie ps. „Tomasz”. Jako agent NKWD działał w Mińsku na Białorusi, po czym został skierowany do Warszawy jako członek kierownictwa PPR. W Polsce pojałtańskiej szybko stał się najbardziej zaufanym człowiekiem Stalina. Pełnił wiele funkcji państwowych i partyjnych – monopolizując władzę w swych rękach. W latach 1948–1956 kierował partią komunistyczną, był odpowiedzialny za sowietyzację Polski i utrzymywanie jej podległości wobec Moskwy.

Michał Bierzyński „Sęp”

Włodzimierz Bilan

Aleksander Bocheński

Eugeniusz Bodo

Stanisław Bogdanowicz

kmdr por. Michał Borowski

kpt. Adam Boryczka „Tońko”

Kpt. Adam Boryczka „Tońko” (1913–1988) – walczył w kampanii wrześniowej, przedostał się do Wojska Polskiego we Francji, a następnie do Wielkiej Brytanii. Jako cichociemny w 1942 r. został zrzucony do kraju. Działał w dywersji na Wileńszczyźnie. Po 1945 r. pozostał w konspiracji, działał w „NIE” i DSZ. Po powołaniu WiN został kurierem między krajem a Delegaturą Zagraniczną. Aresztowany podczas próby nielegalnego przejścia granicy PRL w 1954 r. Więzienie opuścił w 1967 r.

Jerzy Braun

Jerzy Braun (1901–1975) działał w harcerstwie i walczył w wojnie z bolszewikami. W 1940 roku utworzył konspiracyjną organizację polityczno-wojskową Unia, której celem była odbudowa suwerennej Polski, opartej o zasady katolickiej nauki społecznej. Struktury zbrojne Unii podporządkowały się Armii Krajowej, a Braun wziął udział w Powstaniu Warszawskim. W 1945 roku przejął obowiązki przewodniczącego Rady Jedności Narodowej, powołanego pod okupacją quasi-parlamentu. Wkrótce został także Delegatem Rządu na Kraj, czyli politycznym przywódcą Polskiego Państwa Podziemnego. Zredagował Testament Polski Walczącej – postulujący m.in. wycofanie z Polski wojsk sowieckich i dopuszczenie wszystkich stronnictw demokratycznych do udziału w wolnych wyborach.

W kraju zdominowanym przez komunistów Braun próbował niezależnej legalnej działalności. Działał w Stronnictwie Pracy i związał się z katolickim „Tygodnikiem Warszawskim”. Został jednak aresztowany wraz z żoną i poddany brutalnemu śledztwu – stracił oko i wszystkie zęby. Skazany na dożywocie, wyszedł na wolność w 1956 roku. Dziewięć lat później wyjechał do Rzymu i pozostał na emigracji. Wydawał książki, publikował artykuły, prowadził audycje w Radiu Watykańskim.

W 2006 roku Jerzy Braun został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Już po tej decyzji w serialu dokumentalnym Errata do biografii pojawiły się informacje, że w czasie pobytu we Włoszech Braun był zarejestrowany przez Departament I MSW (wywiad PRL – część Służby Bezpieczeństwa) jako kontakt operacyjny „Opium”. Nie podpisał zobowiązania do współpracy, ale z zachowanych materiałów wynika, że spotykał się z esbekami i był przez nich opłacany.

gen. Janusz Brochwicz-Lewiński „Gryf”

Adam Bromke

kpt. Zdzisław Broński „Uskok”

Zdzisław Broński (1912–1949) Pochodził z rodziny chłopskiej. W latach trzydziestych ukończył szkołę podoficerską. Pracował w gos­podarstwie rolnym rodziców w Radzicu Starym w województwie lubelskim. We wrześniu 1939 roku wziął udział w wojnie obronnej i dostał się do niemieckiej niewoli. Uciekł jednak z obozu jenieckiego i wstąpił do konspiracyjnej Polskiej Organizacji Zbrojnej, a następnie służył w Armii Krajowej. Od jesieni 1943 roku, zagrożony aresztowaniem, ukrywał się przed Niemcami. Stworzył kilkudziesięcioosobowy oddział partyzancki, który wziął udział w akcji „Burza”, tocząc liczne potyczki z okupantem.

Po wkroczeniu na ziemie polskie Armii Czerwonej Broński rozwiązał swój oddział i deklarował nawet chęć wstąpienia do budowanego przez komunistów Wojska Polskiego. Obawiając się jednak represji, szybko powrócił do konspiracji. Od sierpnia 1944 roku pełnił funkcję zastępcy komendanta, a następnie komendanta I Rejonu Obwodu AK Lubartów. Wiosną 1945 roku odtworzył kilkudziesięcioosobowy oddział partyzancki, podporządkowany Delegaturze Sił Zbrojnych, a później Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”. Od czerwca dowodził wszystkimi oddziałami partyzanckimi i drużynami dywersyjnymi działającymi w obwodzie lubartowskim DSZ/WiN. Akcje żołnierzy „Uskoka” były wymierzone nie tylko w funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa, lecz także część ludności cywilnej, która sympatyzowała z nową władzą. Największe kontrowersje budzą do dziś wydarzenia w Puchaczowie, gdzie w lipcu 1947 roku podkomendni Brońskiego zastrzelili 21 osób podejrzewanych o współpracę z komunistami. „Uskok” – który o akcji dowiedział się po fakcie – ocenił, że była to „robota może zbyt krwawa, ale konieczna”. We wrześniu 1947 roku objął funkcję dowódcy grup partyzanckich na północ od Lublina. Od jesieni ukrywał się w bunkrze w miejscowości Dąbrówka (obecnie Nowogród). Otoczony przez siły bezpieczeństwa, chcąc uniknąć aresztowania, popełnił samobójstwo. Nie wiadomo, gdzie został pochowany.

W 2008 roku Zdzisław Broński został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Antoni Browarczyk

płk Julia Brystygier

mjr Jan Brzozowski

Bolesław Bubieńczyk

Józef Bujnowski

ks. Władysław Bukowiński

Andrzej Butkiewicz

phm., kpr. pchor. Jan Bytnar "Rudy"

Jan Bytnar "Rudy"

Fidel Castro

Stanisław Cat-Mackiewicz

Celichowscy

Mirosław Chojecki

Mirosław Chojecki (ur. 1949) jest synem Marii Stypułkowskiej-Chojeckiej „Kamy”, uczestniczki zamachu na gen. Franza Kutscherę i Powstania Warszawskiego. W marcu 1968 roku brał udział w strajku studentów Politechniki Warszawskiej, za co został relegowany z uczelni. Sześć lat później ukończył studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego i znalazł zatrudnienie w Instytucie Badań Jądrowych (IBJ). W 1976 roku zaangażował się w pomoc ofiarom represji w Radomiu i Ursusie. Zwolniony z pracy, przystąpił do Komitetu Obrony Robotników i zajął się niezależną działalnością wydawniczą. Odpowiadał za powielanie pism KOR – „Komunikatu” i „Biuletynu Informacyjnego”. W 1977 roku współtworzył Niezależną Oficynę Wydawniczą NOWa – największe z działających wówczas w PRL wydawnictw poza cenzurą. Był rozpracowywany przez aparat bezpieczeństwa, wielokrotnie rewidowany i zatrzymywany na 48 godzin. Kilkakrotnie został pobity, grożono mu. W marcu 1980 roku aresztowano go i oskarżono fałszywie o kradzież powielacza. W więzieniu Chojecki podjął głodówkę. 10 maja – po zainicjowanych w kraju i za granicą akcjach protestacyjnych w jego obronie – został zwolniony. Wkrótce otrzymał jednak wyrok 1,5 roku więzienia w zawieszeniu. W sierpniu 1980 roku – podczas strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina – współorganizował druk wydawnictw niezależnych. Znów został wówczas zatrzymany, ale po podpisaniu porozumień między władzami a strajkującymi wyszedł na wolność. Ponownie przyjęty do pracy w IBJ, działał w Solidarności – był członkiem komisji ds. dostępu związku do środków masowego przekazu i szefem komórki wydawniczej Regionu Mazowsze. Wprowadzenie w PRL stanu wojennego (1981) zastało Chojeckiego w Stanach Zjednoczonych. W kolejnych latach był związany z Biurem Koordynacyjnym NSZZ „Solidarność” za Granicą. Odpowiadał m.in. za wysyłkę do kraju sprzętu poligraficznego i radiowego. Równolegle wydawał w Paryżu miesięcznik „Kontakt”. Prowadził też prywatne firmy branży audiowizualnej i produkował filmy poświęcone najnowszej historii Polski. W 1990 roku wrócił do kraju. W 2006 roku został odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Do dziś jest prezesem honorowym Stowarzyszenia Wolnego Słowa.

ks. Adolf Chojnacki

Danuta Chomicka

Leszek Chróst

gen. bryg. Antoni Chruściel "Monter"

Nikita Chruszczow

Nikita Chruszczow (1894–1971). W 1918 r. wstąpił do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) i piął się po szczeblach partyjnej kariery, pełniąc m.in. funkcję szefa partii na Ukrainie w latach tzw. Wielkiego Głodu. Gorliwie realizował stalinowską politykę represji. Po agresji ZSRS na Polskę kierował sowietyzacją ziem Polski południowo-wschodniej. Po śmierci Stalina w 1953 r. okazał się najskuteczniejszy w walce o władzę – w ciągu kilku lat został faktycznym
przywódcą ZSRS. W 1956 r., aby pogrążyć swoich przeciwników w partii, wygłosił na XX Zjeździe KPZS tajny referat „O kulcie jednostki i jego następstwach”, w którym napiętnował niektóre zbrodnie Stalina. Wystąpienie to zapoczątkowało destalinizację i tzw. odwilż w państwach komunistycznych. Dbał o zachowanie hegemonii sowieckiej w Europie Środkowej, m.in. w 1956 r. krwawo tłumiąc powstanie na Węgrzech i osobiście przybywając do Warszawy, by zatwierdzić Władysława Gomułkę na stanowisku I sekretarza KC PZPR. Za jego rządów został zbudowany mur berliński. Od władzy został odsunięty przez Breżniewa w 1964 r.

Mykoła Chwylowyj

płk Łukasz Ciepliński "Pług"

Łukasz Ciepliński

Łukasz Ciepliński (1913–1951) – zawodowy oficer WP, walczył w kampanii wrześniowej 1939 r., w latach 1941–1945 był inspektorem rzeszowskim w ZWZ-AK. Po rozwiązaniu AK był jednym z dowódców w „NIE” i DSZ, a później prezesem IV Zarządu Głównego WiN. Ujęty w 1947 r., za działalność niepodległościową został przez komunistów skazany na śmierć i zamordowany strzałem w tył głowy w 1951 r.

kpt. Jan Ćwikliński

płk Józef Czaplicki

Janina Czaplińska

ks. Antoni Czarnecki

Bronisław Czech

Andrzej Czuma

Andrzej Czuma (ur. 1938). Pochodzi z niezwykle zasłużonej, patriotycznej rodziny. Jego ojciec Ignacy był profesorem prawa, wykładowcą Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, posłem na Sejm II RP, więźniem gestapo i UB, stryj Walerian zaś generałem Wojska Polskiego, w czasie wojny 1939 r. dowodził obroną Warszawy. W 1965 r. był jednym z głównych założycieli organizacji „Ruch”, otwarcie deklarującej potrzebę odzyskania przez Polskę niepodległości. W wyniku zdrady organizacja została zdekonspirowana, a jej członkowie aresztowani w czerwcu 1970 r., tuż przed planowaną akcją podpalenia Muzeum Lenina w Poroninie. W październiku 1971 r. zapadły wyroki w procesie przywódców organizacji, Czuma został skazany na 7 lat więzienia, a jego brat Benedykt otrzymał wyrok 6 lat. W ich obronie wystosowano wiele apeli. Po zwolnieniu jesienią 1974 r. Czuma nie zaprzestał działalności opozycyjnej. Był jednym z głównych organizatorów Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela oraz jego pierwszym (wraz z Leszkiem Moczulskim) rzecznikiem. Wchodził w skład redakcji niezależnego pisma „Opinia”. Po rozłamie w ROPCiO stanął na czele jednej z dwu frakcji. Po powstaniu NSZZ „Solidarność” został doradcą Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego, redaktorem „Wiadomości Katowickich”. W stanie wojennym internowany, zwolniony jako jeden z ostatnich 23 grudnia 1982 r. W 1986 r. zdecydował się na emigrację do Stanów Zjednoczonych. Pracował jako robotnik, następnie we własnej rozgłośni radiowej. Od grudnia 2006 r. poseł na sejm, w 2009 r. był ministrem sprawiedliwości. Jego brat Benedykt (ur. 1941) był działaczem „Ruchu”, ROPCiO i „Solidarności”, dwukrotnie więzionym, Hubert (ur. 1930) jest jezuitą, znanym duszpasterzem akademickim, opiekunem duchowym wielu środowisk opozycyjnych w latach PRL, Łukasz (ur. 1935) zaś jest profesorem ekonomii, wieloletnim wykładowcą KUL.

ppłk Tadeusz Czyżewski

Czyżowie

ppłk Stanisław Dąbrowa-Kostka

Adolf Dąmbski

ppor. Ludwik Danielak

Ignacy Daszyński

Ignacy Daszyński

Ignacy Daszyński (1866–1936) – wybitny polityk socjalistyczny, przywódca Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej w zaborze austriackim. Po wybuchu I wojny światowej poparł utworzenie Legionów Polskich. 2 października 1918 r. z inicjatywy Daszyńskiego posłowie polscy zgłosili w czasie obrad parlamentu w Wiedniu wniosek, w którym domagali się przywrócenia niezawisłego państwa polskiego złożonego z ziem trzech zaborów, Pomorza i Śląska. W końcu października wszedł w skład Polskiej Komisji Likwidacyjnej; 7 listopada 1918 r. stanął na czele rządu w wyzwolonym od okupacji austriackiej Lublinie. W niepodległej Polsce wicepremier w czasie najazdu bolszewickiego, poseł i marszałek Sejmu RP.

hm., pchor. Aleksy Dawidowski "Alek"

Étienne Decaux

Kazimierz Dejmek

mjr Hieronim Dekutowski "Zapora"

Mjr Hieronim Dekutowski "Zapora"

Hieronim Dekutowski „Odra”, „Zapora” (1918–1949) – w młodości działał w harcerstwie. Walczył w wojnie obronnej 1939 roku. Został internowany na Węgrzech, ale zbiegł z tamtejszego obozu i przedostał się do Francji, gdzie wstąpił do tworzących się Polskich Sił Zbrojnych. Po klęsce armii francuskiej trafił do Wielkiej Brytanii. Przeszedł elitarne szkolenie dla cichociemnych. We wrześniu 1943 roku został zrzucony do kraju i wkrótce otrzymał przydział do Okręgu AK Lublin. Stworzony przez „Zaporę” oddział partyzancki przeprowadził liczne akcje zbrojne przeciwko Niemcom.

Po wkroczeniu na Lubelszczyznę Armii Czerwonej Dekutowski przez pewien czas się ukrywał. Na początku 1945 roku powrócił do konspiracji, tym razem skierowanej przeciwko Sowietom i polskim komunistom. Stanął na czele grupy dywersyjnej prowadzącej akcje odwetowe przeciw NKWD, UB, KBW i MO. Od czerwca 1945 roku dowodził wszystkimi oddziałami leśnymi w Inspektoracie „Lublin” Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ). Niebawem – na rozkaz dowództwa – rozwiązał podległe sobie oddziały. Bezskutecznie próbował przez Czechosłowację przedostać się na Zachód. Wrócił na Lubelszczyznę, gdzie podporządkowały mu się oddziały Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość – następcy DSZ. W lutym 1947 roku „Zapora” formalnie zaprzestał akcji zbrojnych, a w czerwcu się ujawnił. Zagrożony aresztowaniem, we wrześniu ponownie próbował opuścić Polskę. Został wówczas aresztowany i poddany wielomiesięcznemu brutalnemu śledztwu. Proces trwał niespełna dwa tygodnie. Sąd pod przewodnictwem mjr. Józefa Badeckiego skazał Dekutowskiego na siedmiokrotną karę śmierci. Prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski.

Za przygotowywanie ucieczki z celi śmierci więzienia mokotowskiego „Zapora” został skatowany – wybito mu zęby oraz połamano ręce i nogi. 7 marca 1949 roku zginął od strzału w tył głowy i został pochowany w bezimiennej mogile. Tego samego dnia stracono także sześciu jego podkomendnych.

W 1988 roku Dekutowski został pośmiertnie awansowany przez rząd RP na uchodźstwie do stopnia pułkownika, a dziewiętnaście lat później – odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. W 1994 roku Sąd Wojewódzki w Warszawie unieważnił wyrok wobec „Zapory”. Szczątki oficera udało się odnaleźć i zidentyfikować w wyniku prac ekshumacyjnych prowadzonych od ubiegłego roku w kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na warszawskich Powązkach.

Roman Dmowski

Roman Dmowski

Roman Dmowski (1864–1939) – współtwórca ruchu narodowodemokratycznego, pisarz polityczny. W czasie I wojny światowej prowadził na Zachodzie akcję dyplomatyczną na rzecz niepodległości Polski. Dzięki jego zabiegom politycznym władze francuskie zgodziły się na utworzenie w czerwcu 1917 r. Armii Polskiej we Francji. Powołał Komitet Narodowy Polski, uznany przez państwa ententy za oficjalną reprezentację narodu polskiego. Od początku 1919 r. był delegatem Polski na konferencji pokojowej w Paryżu, podczas której, zmagając się z wrogością Wielkiej Brytanii, walczył o uzyskanie ziem zaboru pruskiego oraz Śląska i Mazur. Wspólnie z Ignacym Paderewskim podpisał traktat wersalski, na mocy którego Polska otrzymała znaczną część terenów postulowanych na zachodzie, w tym Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. W czasie wojny polsko- -bolszewickiej członek Rady Obrony Państwa. W międzywojniu kontynuował pracę pisarską i pozostawał jednym z przywódców narodowej demokracji.

Adam Doboszyński

Jan Dobraczyński

Pełniejsza biografia w artykule "Jan Dobraczyński – wielki pisarz, wielkie uwikłanie"

Szczęsny Dobrowolski

mjr Henryk Dobrzański "Hubal"

dr Kazimierz Doktór

ks. Stanisław Domański "Cezary"

Ludwik Dorn

gen. Józef Dowbor-Muśnicki

Mieczysław Drążkowiak

kpt. Jan Dubaniowski „Salwa”

Wacław Felczak

Jerzy Ficowski

Jerzy Ficowski - polski poeta, eseista, autor tekstów piosenek, prozaik, tłumacz (z hiszpańskiego, cygańskiego, rosyjskiego, niemieckiego, włoskiego, francuskiego, rumuńskiego), żołnierz Armii Krajowej (ps. Wrak), uczestnik powstania warszawskiego, znawca folkloru żydowskiego i cygańskiego.

gen. bryg. August Emil Fieldorf "Nil"

Gen. August Emil Fieldorf "Nil"

August Emil Fieldorf „Nil”, „Weller”, „Jordan” (1895–1953) – w czasie I wojny światowej walczył o niepodległość w Legionach i POW. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. oraz kampanii wrześniowej 1939 r. Przedostał się do Francji, gdzie kontynuował służbę w Polskich Siłach Zbrojnych. W 1940 r., jako emisariusz rządu, został przerzucony do okupowanej Polski. Pełnił wysokie funkcje dowódcze w ZWZ-AK, m.in. był inspektorem Obszaru Krakowsko-Śląskiego ZWZ, szefem Kedywu Komendy Głównej AK – nadzorował wszystkie akcje dywersyjne polskiego podziemnego wojska. Od wiosny 1944 r. współtworzył organizację „NIE” i jesienią 1944 r. został wyznaczony na jej dowódcę. W marcu 1945 r. aresztowali go Sowieci; nierozpoznany trafił do łagru. W 1947 r. powrócił do kraju. Nie podjął działalności konspiracyjnej – natomiast ujawnił swą tożsamość komunistycznym władzom. W 1950 r. został aresztowany, po czym po sfingowanym procesie skazany na karę śmierci. Stracono go w lutym 1953 r.

Maria Fieldorf-Czarska