Polska pojałtańska 1945–1948

Wojna domowa czy nowa okupacja?

W latach komunizmu propagandowo głoszono, że w Polsce pojałtańskiej toczyła się wojna domowa pomiędzy zwolennikami nowego systemu władzy (komunistami i ich poplecznikami) a obrońcami starego porządku. Historycy niezależni, początkowo w drugim obiegu wydawniczym, a po odzyskaniu przez Polskę suwerenności w 1989 r. jawnie, pisali o okupacji ziem polskich zajętych przez Armię Czerwoną i oddanych we władanie komunistycznej mniejszości.

Zwolennicy tezy o toczącej się w pojałtańskiej Polsce wojnie domowej – nazywanej czasem kontrrewolucją – utrzymywali, że jej przyczyną były różnice ideowo-polityczne. Jednocześnie argumentowali, że o okupacji można mówić wtedy, gdy między państwem okupowanym a okupującym występuje stan wojny. Podkreślali więc, że Polska i ZSRS nie były w latach 1944–1945, ani później, w stanie wojny.

Przeciwnicy tego poglądu zwracali z kolei uwagę na sytuację faktyczną: choć formalnie Polska i ZSRS nie znajdowały się w stanie wojny, to ziemie polskie zostały zajęte przez Armię Czerwoną, która zachowywała się jak agresor na terenie podbitym. Aresztowała przedstawicieli legalnych władz polskich oraz zwalczała podziemną armię. Ponadto ZSRS dokonał aneksji około 40 proc. przedwojennego terytorium Polski.

W Polsce pojałtańskiej Sowieci i komuniści nie planowali współpracy z legalnymi władzami, przeprowadzenia wolnych wyborów ani pozostawienia swobody w wyborze systemu politycznego, społecznego, gospodarczego czy kulturalnego. W Polsce powojennej nie toczyła się wojna domowa, ponieważ można o niej mówić wówczas, gdy walczą ze sobą dwie siły, które cieszą się poparciem dużych grup społecznych w danym kraju. Komuniści natomiast nie mogli liczyć na poparcie w społeczeństwie polskim, a skuteczność podejmowanych przez nich działań politycznych wynikała z sowieckiego wsparcia, nie zaś z przychylności Polaków.

W rzeczywistości okupacja sowiecka po 1946 r. przeszła w „okupację przez przedstawiciela”: władza komunistyczna, narzucona siłą, sprawowała rządy w interesie sowieckim, a nie polskim – czyli komuniści byli przedstawicielem Sowietów na terenach przez nich podbitych i jako tacy aż do 1989 r. znajdowali się pod kontrolą Moskwy.