Od kryzysu do kryzysu (1970–1980)

Kultura

W tym rozdziale:

Kultura oficjalna

Cechą charakterystyczną lat siedemdziesiątych stało się upowszechnienie kultury masowej. Jej podstawowym nośnikiem była telewizja, główna tuba propagandowa władz. Zrozumiano wówczas, że aby przekaz propagandowy odniósł sukces, musi być podany w atrakcyjnej formie. Kupowano więc prawa do emisji popularnych seriali, chętnie sięgano po zachodnie wzorce (teleturnieje, wielkie widowiska rozrywkowe). Rozkwit przeżywała muzyka rozrywkowa. Rozwijały się kariery Maryli Rodowicz, Czesława Niemena, Krzysztofa Krawczyka, nadal do najpopularniejszych należały zespoły Skaldowie, Czerwone Gitary, Breakout. Ogromną popularnością cieszyły się festiwale piosenki w Opolu i Sopocie, w atrakcyjnej formie transmitowane przez telewizję. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych zaczęły powstawać zespoły rockowe poszukujące odważniejszych środków wyrazu, m.in. Maanam i TSA.

W literaturze dominującą pozycję zyskała poezja. Zbigniew Herbert, cieszący się coraz większą sławą także poza granicami kraju, w 1974 r. opublikował tomik Pan Cogito. W pierwszej połowie lat siedemdziesiątych uformował się także ruch Nowej Fali, w którym istotną rolę odgrywali m.in. tacy poeci jak Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki, Leszek Szaruga, Adam Zagajewski. Znaczna część twórców z tego nurtu włączyła się później w działalność opozycyjną.

Z krótkotrwałej gierkowskiej prosperity skorzystał film. Rozbudowana została baza materialna, realizowano więcej filmów. Najciekawszym zjawiskiem był powstały w połowie lat siedemdziesiątych nurt „kina moralnego niepokoju”. Złożyło się nań kilkanaście dzieł, które reżyserowali Agnieszka Holland (m.in. Aktorzy prowincjonalni), Krzysztof Kieślowski (m.in. Amator), Andrzej Wajda (Bez znieczulenia), Krzysztof Zanussi (m.in. Barwy ochronne). Ich filmy, osadzone w realiach PRL, podejmują problematykę wyzwań etycznych, postaw, stosunku do otaczającej skorumpowanej rzeczywistości. Warto wspomnieć również o niezwykle udanych komediach, oddających absurdy życia w PRL, reżyserowanych przez Stanisława Bareję (m.in. Poszukiwany, poszukiwana, Nie ma róży bez ognia, Brunet wieczorową porą, Miś).

"Drugi obieg"

Wraz z pojawieniem się nowych ugrupowań opozycyjnych narodziła się kultura niezależna, która w pełni rozwinie się w latach osiemdziesiątych. Coraz więcej twórców świadomie decydowało się na funkcjonowanie poza wszechogarniającym państwowym mecenatem. Początkowo dotyczyło to głównie literatów, którzy korzystali z możliwości publikowania w rodzącym się „drugim obiegu”. Wydawano w nim zarówno czasopisma, jak i książki. Oprócz utworów autorów krajowych (np. Mała apokalipsa Tadeusza Konwickiego, poezje Stanisława Barańczaka) dużą popularnością wśród czytelników cieszyły się pierwsze krajowe wydania twórców emigracyjnych, m.in. Czesława Miłosza.

Aurę działalności opozycyjnej zapewniali bardowie. Dużą popularnością cieszyły się utwory Jana Krzysztofa Kelusa, autora m.in. powstałej później Ballady o szosie E7 , świetnie opisującej opozycyjną codzienność lat siedemdziesiątych. Chętnie słuchano coraz bardziej popularnej poezji śpiewanej, wykonywanej zwłaszcza przez twórców kultury studenckiej; w tym nurcie, wspieranym przez władze, debiutował Jacek Kaczmarski. W stronę kultury niezależnej od władz stopniowo kierowali się niektórzy awangardowi twórcy teatralni, z artystami poznańskiego Teatru Ósmego Dnia na czele.