Koniec PRL-u (1980–1989)

Uchodźstwo

W tym rozdziale:

Nowa Wielka Emigracja

Dzieje polskiego uchodźstwa w latach osiemdziesiątych w dużym stopniu determinowane były przez wydarzenia w kraju – powstanie „Solidarności”, wprowadzenie stanu wojennego i ostateczne załamanie PRL. Emigranci i Polonia organizowali pomoc charytatywną, akcje solidarnościowe i wsparcie dla opozycji w kraju.

Szczególnie istotna ta pomoc stała się po wprowadzeniu stanu wojennego. Na Zachodzie pozostała wówczas duża grupa działaczy „Solidarności”, wkrótce zaczęli także napływać nowi emigranci. Na całym świecie manifestowano wsparcie dla Polaków. Szybko zaczęły powstawać organizacje koordynujące pomoc dla kraju. Najważniejszymi z nich były Biuro Koordynacyjne NSZZ „Solidarność” w Brukseli, którym kierował Jerzy Milewski, oraz Komitet „Solidarności” w Paryżu, w którym główną rolę odgrywali Seweryn Blumsztajn i Mirosław Chojecki. Podobne przedstawicielstwa związku powstały w wielu innych państwach. Pojawiło się wiele nowych pism emigracyjnych. Komitety pomocy organizowała także wcześniejsza emigracja, przykładem może być londyńska „Solidarność z Solidarnością”, kierowana przez Tadeusza Jarskiego, czy nowojorski Komitet Pomocy Solidarności założony przez Irenę Lasotę.

Skala pomocy była ogromna. Organizowano masowe akcje na Zachodzie – demonstracje, pikiety, petycje protestacyjne. Do kraju przemycano sprzęt drukarski, matryce, części do nadajników radiowych. Zbierano również fundusze, dzięki którym możliwe było istnienie podziemia. Wielkim sukcesem emigracyjnych struktur „Solidarności” było przyjęcie podziemnego związku do międzynarodowych organizacji (Światowej Konfederacji Pracy i Międzynarodowej Konfederacji Wolnych Związków Zawodowych).

Rząd na uchodźstwie

Nieco w cieniu wydarzeń znalazły się władze Rzeczypospolitej. W 1986 r. urząd prezydenta RP objął Kazimierz Sabbat, wieloletni (1976–1986) premier rządu na uchodźstwie. Po jego nagłej śmierci w lipcu 1989 r. ostatnim prezydentem RP został Ryszard Kaczorowski, w latach 1967–1988 przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego Poza Granicami Kraju. Po rozpoczęciu procesu transformacji ustrojowej Polski wśród uchodźstwa rozgorzała gorąca debata. Zastanawiano się, czy zakres przemian spowodował wyczerpanie się misji władz RP. Przeciwnicy jej zakończenia podkreślali, iż wciąż nie doszło do wolnych wyborów parlamentarnych, a na terenie kraju stacjonują wojska sowieckie. Ostatecznie jednak, po wolnych wyborach prezydenckich, zwyciężyli zwolennicy uznania władz krajowych. 22 grudnia 1990 r. podczas uroczystości na Zamku Królewskim w Warszawie prezydent Kaczorowski przekazał Lechowi Wałęsie insygnia prezydenckie. W ten sposób została nawiązana symboliczna ciągłość między II a III Rzecząpospolitą Polską.