Od kryzysu do kryzysu (1970–1980)

Uchodźstwo

W tym rozdziale:

Emigracja w latach 1970–1980

W kwietniu 1972 r. w Londynie zmarł prezydent RP August Zaleski, piastujący swój urząd od 1947 r. Jego śmierć otworzyła drogę do zjednoczenia emigracji legalistycznej. Na swojego następcę Zaleski wyznaczył Stanisława Ostrowskiego, lekarza, ostatniego prezydenta Lwowa, reprezentującego PPS. Z chwilą objęcia przez niego urzędu Rada Trzech uległa rozwiązaniu. Z liczących się sił politycznych zjednoczenia nie uznało jedynie Stronnictwo Narodowe. Zakończenie sporu podbudowało autorytet władz RP wśród uchodźstwa, czego odbiciem był m.in. wzrost wpłat na Skarb Narodowy. Po upływie kadencji w 1979 r. Ostrowski przekazał urząd Edwardowi Raczyńskiemu, dyplomacie, wieloletniemu ambasadorowi RP w Wielkiej Brytanii.

Zjednoczenie emigracji miało w tym czasie wymiar jedynie symboliczny, polskie władze nie były w stanie odegrać żadnej roli na arenie międzynarodowej. Pewne znaczenie zachowywały jedynie niektóre osobistości, na przykład Stefan Korboński, wieloletni przewodniczący Zgromadzenia Europejskich Narodów Ujarzmionych. Jedną z nielicznych dostrzeżonych poza polskimi kręgami akcji wychodźstwa było odsłonięcie 18 września 1976 r. pomnika katyńskiego na jednym z londyńskich cmentarzy. Wiosną 1980 r., w czterdziestą rocznicę zbrodni, przeprowadzono dużą akcję przypominającą światu prawdę o Katyniu. Podobne działania w kraju podejmowała opozycja.

Z dużym zainteresowaniem wychodźstwa spotkały się narodziny nowej opozycji w kraju. Z uwagą śledzono powstawanie kolejnych organizacji, stopniowo nawiązywano kontakty z niektórymi z nich. W październiku 1976 r. w Londynie powstał Obywatelski Komitet Zbiórki na Pomoc Ofiarom Wydarzeń Czerwcowych, któremu przewodniczył Raczyński. Drobniejsze organizacje tego typu utworzono w kilku państwach europejskich. Fundusze dla wsparcia poszczególnych organizacji zbierała też paryska „Kultura”, obojętna nie pozostawała Polonia amerykańska. W początkach września 1979 r. w Londynie odbył się Światowy Zjazd Jedności z Walczącym Krajem, którego uczestnicy starali się znaleźć najlepszy sposób wsparcia opozycji w PRL.

Swoje miejsce wśród uchodźstwa znalazła też najnowsza, pomarcowa fala emigrantów. Jej siłą były bliskie związki z krajowymi kręgami opozycyjnymi, a głównym ośrodkiem stało się założone w 1973 r. wydawnictwo i pismo „Aneks”.